25 Juli 2016 | autheurs: J.F. Henseler, MD en M. van Dijk, PT
Frozen shoulder is engels voor stijve schouder en is de andere naam voor capsulitis adhesiva. Deze latijnse naam omschrijft de aandoening goed en betekend letterlijk: verkleeft en ontstoken kapsel van de schouder.
Een frozen shoulder is het resultaat van een ontsteking van het gewrichtskapsel van de schouder. De frozen shoulder is een schouderaandoening die gekenmerkt wordt door vaak heftige pijn en waarbij de beweeglijkheid van de schouder verminderd is. Doordat het gewrichtskapsel van de schouder door verkleving strakker wordt en daardoor niet genoeg lengte meer heeft, kan uw schoudergewricht onvoldoende goed draaien en wordt de schouder stijf. Een frozen shoulder gaat uiteindelijk vanzelf over maar houdt maximaal 2-3 jaar aan.
Het eerste symptoom van een frozen shoulder is heftige pijn in de schouder. De schouder wordt daarna langzaam stijf en hersteld vervolgens langzaam weer. Een episode van een frozen shoulder kan in totaal maximaal 3 jaar duren en kent drie fases.
De pijnklachten beginnen sluipend, maar zijn snel overdag continue aanwezig en veregeren bij bewegen van de schouder en arm. In het eerste half jaar, ook wel de eerste fase van de frozen shoulder genoemd, neemt de pijn in de schouder steeds meer toe. U kunt zelfs 's nachts uit uw slaap gehouden worden door nachtpijn. De zeurende pijn die u ervaart kan uitstralen naar de nekregio, arm of hand.
De vaak heftige pijn zorgt ervoor dat u uw schouder minder beweegt, waardoor de schouder langzaam stijver wordt. De schouder verstijft geleidelijk in de tweede fase van de frozen shoulder. De mate van stijfheid bepaalt de mate van de bewegingsbeperking. Naarmate de tijd voordert en de pijn toeneemt, merkt u dat u bewegingen met de arm boven schouderniveau minder snel wilt en kunt uitvoeren. Dit is bijvoorbeeld merkbaar als u spullen uit een hoge keukenkast moet pakken. De schouder kan niet meer zo gemakkelijk alle bewegingen uitvoeren die u wilt maken. Met name het naar binnen en naar buiten draaien van de arm gaat moeizaam. De pijnklachten nemen gelukkig geleidelijk langzaam af. Echter, door toename van stijfheid kunt u problemen krijgen met de simpelste bewegingen zoals hand naar de mond. Andere dagelijkse activiteiten kunnen moeilijk tot onmogelijk worden, zoals haren kammen en een jas aantrekken.
Na maximaal 2 jaar herstelt de stijfheid van het schoudergewricht zich vanzelf en zijn er meestal geen restklachten meer aanwezig. Een frozen shoulder is self-limiting, dit wil zeggen dat zonder behandeling volledig natuurlijk herstel meestal mogelijk is.
Grafiek van het beloop van de frozen shoulder door de tijd. Eerst staat pijn in de schouder op de voorgrond, waarna de schouder langzaam stijf wordt alvorens herstel inzet. Een episode van een frozen shoulder kan in totaal maximaal 3 jaar duren en kent drie fases. Legenda: op de y-as de toename van schouderklachten (procent, %) en op de x-as de duur van de frozen shoulder (jaar, y)
Het beloop van een frozen shoulder kan zich onderscheiden in drie opeenvolgende fases [1-4]:
In de eerste fase zorgt irritatie voor een ontsteking van het gewrichtskapsel in de schouder. Hierdoor treedt langzaam een verdikking en verkleving van het gewrichtskapsel op, wat heftige pijn en een vermindering van de beweeglijkheid van de schouder kan geven. De duur van deze fase duurt gemiddeld een half jaar, maar kan variëren van 6 weken tot 9 maanden.
In de tweede fase komt de verstijving van de schouder op de voorgrond te staan. De pijn vermindert, maar de schouderfunctie en beweeglijkheid is sterk beperkt. Deze fase duurt gemiddeld een half jaar, maar kan ook langere tijd aanhouden.
In de laatste fase treedt er geleidelijk herstel op van de beweeglijkheid van de schouder. Uiteindelijk kan de functie van de schouder volledig herstellen. De duur van deze fase kan uiteenlopen van een half tot 2 jaar.
De schouder is het meest complexe gewricht van het menselijk lichaam. De schouder bestaat uit een aantal gewrichten en is hierdoor een zeer beweeglijk. Deze bewegingsketen van de schouder wordt gezamelijk ook wel de schoudergordel genoemd.
De schoudergordel faciliteerd in alle richtingen is een grote en gecombineerde bewegingsuitslag. Dit is nodig gezien de vele handelingen in het dagelijks leven die we met dit gewricht uitvoeren, waaronder bijvoorbeeld iets naar de mond brengen, je haren kammen, je broek ophijsen of een tas optillen.
Om al deze bewegingen met de schoudergordel te kunnen maken is een grote mobiliteit, ofwel bewegingsmogelijkheid, een vereiste. Het schoudergewricht bestaat uit de bovenarm (humerus) en het schouderblad (scapula). Aan de kant van de bovenarm zit een bolvormige kop en deze rolt en glijdt in een ondiep kommetje (glenoid) van het schouderblad. Zowel op de kop als de kom zit een laagje kraakbeen; dit is een zachte laag die ervoor zorgt dat de 2 botten soepel langs elkaar heen kunnen bewegen. Om deze 2 botstukken zit een gewrichtskapsel (capsula), welke enerzijds enigsinds steun geeft aan het schoudergewricht en anderzijds door mee te geven de maximale beweeglijkheid van het gewricht bepalen. De gevederde structuur en de vezelrichting van het gewrichtskapsel bepalen de uiterste bewegingsuitslag van de schouder in de verschillende richtingen. Om het gewrichtskapsel bevinden zich een veelvoud aan banden en spieren, die bewegingen begeleiden en sturen.
Bij een frozen shoulder, capsulitis adhevisa, is het kapsel ontstoken. Door verdikking en veranderingen van de geverderde structuur van het kapsel, laat het nu strakke gewirchtskapsel veel minder de draaibewegingen toe wat tot een forse bewegingsbeperking van de schouder leidt.
(A) Vooraanzicht van het schoudergewricht: Het schoudergewricht bestaat uit de bovenarm (humerus) en het schouderblad (scapula). Aan de kant van de bovenarm zit een bolvormige kop en deze rolt en glijdt in een ondiep kommetje (glenoid) van het schouderblad. Het gewrichtskapsel (capsula) omsluit het schoudergewricht.
(B) Vooraanzicht van het schoudergewricht met capsulitis adhesiva: Bij een capsulitis adhevisa is het kapsel ontstoken. Door verdikking en veranderingen van de geverderde structuur van het kapsel, laat het nu strakke gewirchtskapsel veel minder de draaibewegingen toe wat tot een forse bewegingsbeperking van de schouder leidt.
In de algemene bevolking is de incidentie van een frozen shoulder 3%, dit betekent dat bij 3 op de 100 mensen een frozen shoulder ontwikkelen.
Onder kinderen is de aandoening zeer zeldzaam. Een frozen shoulder komt vaker voor bij vrouwen, meestal tussen 40 en 60 jaar. Bij 30% van de patienten komt een frozen shoulder uiteindelijk dubbelzijdig voor, echter meestal niet tegelijkertijd maar als opeenvolgende episodes [5].
De oorzaak van een frozen shoulder is lang niet altijd bekend en ook van de pathofysiologie, hoe en waarom ontstaat deze ziekte, is nog veel onduidelijk. In 1872 werd het beeld van een frozen shoulder al beschreven waarbij periarticulaire pathologie, structuren rond het gewricht in plaats van het gewricht zelf, werd aangeduid als mogelije oorzaak van de klachten [6]. Ondanks een gebrek aan wetenschappelijk bewijs voor de pathofysiologie is bekend dat een lange periode van inactiviteit als gevolg van een blessure, ziekte of operatie kan zorgen voor verkleving van het gewrichtskapsel. In ernstige gevallen kan aan het kapsel littekenweefsel ontstaan. Dit geeft een ernstige beperking van de beweeglijkheid en mobiliteit van de schouder.
Meestal wordt de schouder stijf zonder enige aanleiding, dit wordt een primaire of idiopatische frozen shoulder genoemd [7], een term geintroduceert door Codman [8]. Een primaire frozen shoulder wordt vaker gezien bij suikerziekte (i.e. diabetes) [9], schildklierziekten [10] en bij de ziekte van Dupuytren. Mensen met diabetes, neurologische aandoeningen, longziekte, reumatoïde artritis of hartziekte hebben een verhoogd risico op een frozen shoulder.
Soms is er een aantoonbare oorzaak te vinden voor de stijfheid in de schouder, dit wordt een secondaire frozen shoulder genoemd [7]. Er kan gedacht worden aan een trauma, botbreuk of andere schouderaandoening (e.g. bij SAPS of schouder impingement) of na immobilisatie van het schoudergerwricht bij een operatie aan de schouder of arm [11]. Ook zijn er gevallen van frozen shoulder beschreven bij operaties in het gebied rond de schouder, zoals na borst- en longchirurgie.
Er zijn ook aanwijzingen gevonden die wijzen op auto-immuun component bij frozen shoulder, wat is gebaseerd op vaak gevonden verhoogte ontstekingswaarden in het bloed en een verhoogd HLA-B27 antigen [12, 13]. Echter, ook spier inactiviteit van de rotator cuff spieren zou een grote rol kunnen spelen in de ontwikkeling van een frozen shoulder [14].
Diabeticie hebben drie keer groter risico op het ontwikkelen van een frozen shoulder, de gerapporteerde incidentie is 10-36% [5, 9].
Daarnaast kent de literatuur nog een aantal speficieke risicogroepen, waaronder:
Recent is frozen shoulder aangeduid als een mogelijke bijwerking van sommige vormen van highly active antiretroviral therapy (HAART) voor AIDS [16]. Vanuit Amerika worden toenemend vaccinatie gerelateerde schouderblessures (SIRVA) gerapporteerd met een beeld gelijkend op een frozen shoulder. Echter, deze bevindingen aan de schouder geasssocieerd met vaccinaties zijn dubieus en hard wetenschappelijk bewijs mist.
Frozen shoulder is een klinische diagnose door uw arts en is eenvoudig te stellen bij lichamelijk onderzoek.
Kenmerkend voor de frozen shoulder is de forse passieve bewegingsbeperking van het schoudergewricht tijdens het draaien van de schouder naar buiten (i.e. exorotatie) en naar binnen in mindere mate (i.e. endorotatie). Het heffen van de arm kan bij de frozen shoulder ook verminderd zijn.
De diagnosecriteria voor de frozen shoulder verschillen, maar een consunsus is [17]:
Raadpleeg uw arts wanneer u pijn en stijfheid in uw schouder ervaart. Een lichamelijk onderzoek door uw arts zal helpen om de beweeglijkheid van uw schouder te beoordelen.
Tijdens het lichamelijk onderzoekt neemt uw arts samen met u specifieke bewegingen van de schouder door en meet het bereik hiervan. Ook wordt de spierkracht van de schouderspieren getest. En tot slot vraagt uw arts u specifieke taken met uw schouder uit te voeren om eventuele fuctionele belemmering hiervan vast te stelen. Denk hierbij onder andere aan de hand naar uw mond toe brengen of de hand achter op het hoofd te leggen.
Aanvullend onderzoek zoals beeldvorming van de schouder middels een röntgenfoto of MRI-scan heeft bij de klinische diagnose frozen shoulder weinig meerwaarde. Een röntgenfoto of MRI-scan worden voornamelijk gemaakt om andere schouderaandoeningen uit te sluiten. Op een röntgenfoto is artrose vast te stellen of andere botafwijkingen. Op MRI is bijvoorbeeld een rotator cuff scheur of andere weke delen afwijking te zien.
Bij een MRI met contrast in het gewricht, ook wel MR arthrografie (MRA) genoemd, kan een frozen shoulder goed worden afgebeeld. Op MRA kan voor de diagnose frozen shoulder het coracohumerale ligament worden beoordeeld met een sensitiviteit van 60% en een specificiteit van 95% [18]. Verder kan oedeemvorming en vocht ter hoogte van het rotator cuff interval gezien worden.
Andere bevinden zijn fibrosevorming en verdikking van de recessus axillaris en rotator cuff interval. Deze wordt het beste gezien op dark signal T1 sequences voor oedeem en op T2 sequences voor weke delen problematiek. Deze bevinden hebben echter geen klinische meerwaarde bij een frozen shoulder.
De frozen shoulder is moeilijk behandelbaar. Een onjuiste aanpak kan het toch al langdurige genezingsproces vertragen of de aandoening verergeren. Aangezien de aandoening self-limiting is, gaat de frozen shoulder uiteindelijk vanzelf weer over.
Echter, in de tussentijd kan de pijn en stijfheid van de schouder voor maximaal drie jaar blijven. De pijn en snelheid van herstel is ten positieve te beïnvloeden door fysiotherapie [20-22], medicatie of in uitzonderlijke gevallen chirurgie.
Fysiotherapie is één van de meest voorkomende behandeling voor een frozen shoulder. Het doel van de behandeling in de eerste fase van een frozen shoulder is het verminderen van pijn en het zoveel mogelijk behouden van de beweeglijkheid van de schouder.
Bent u op tijd met het aanmelden voor fysiotherapie bij MAJA/CLINIC Orthopedie | Fysiotherapie, dan kan de tweede fase waarin de frozen shoulder stijf wordt, minder tot uiting komen.
De schouder rust geven; niet door de pijn heen bewegen en de frozen shoulder zodoende op zijn beloop laten om zo uit zichzelf te herstellen.
Het behandeleffect van traditionele fysiotherapie en manuele therapie is zeer beperkt bij een frozen shoulder. Ondanks dat onderschrijven sommige diepe triggerpoint massages, manipulaties en passief rekken [24].
De MAJA/CLINIC Orthopedie | Fysiotherapie adviseert bij een frozen shoulder een excentisch oefenprogramma waarbij u als patiënt zelf oefeningen uitvoert. Hierdoor worden de spieren rond de schouder in conditie gebracht. Excentrisch trainen geeft verbetering van de beweeglijkheid van een gewricht, daarnaast neemt de kracht ook toe! [26] De MAJA/CLINIC Orthopedie | Fysiotherapie ondersteunt u hierin maximaal.
Het is van belang dat u als patiënt niet door uw pijngrens heen beweegt tijdens actief oefenen. Wel kunt u leren hoe u de overgebleven beweeglijkheid optimaal benut, maar de bewegingen mogen geen sterke (na)pijn geven. Naast het verbeteren van de schouderfunctie richt de MAJA/CLINIC Orthopedie | Fysiotherapie zich op het versterken van rug en armspieren.
In de laatste fase van een frozen shoulder dient de schouder actief door de patiëent zelf gemobiliseert te worden, waardoor de beweeglijkheid toeneemt en de schouderspieren verder opgetraind kunnen worden. In deze fase treedt volledig herstel op.
Voor een frozen shoulder kan de arts u een pijnstiller adviseren. Ook kan de arts bij een frozen shoulder een injectie met een cocktail van een pijnstiller en ontstekingsremmer in de schouder geven, dit wordt infiltratie van het gewricht genoemd [27].
Voor de behandeling van de pijn tijdens de freezing fase van de frozen shoulder kan medicatie zoals paracetamol of een NSIAD (non-steroid anti-
Gebruik geen NSAID zonder eerst met uw arts te overleggen!
Een ontstekingsremmende infiltratie van een pijnstiller (lidocaine) met ontstekkingsremmer (corticosteroïden, e.g. kenacort®) in het schoudergewricht kan de pijn snel verminderen. Binnen een paar minuten tot een paar dagen voelt u de pijn in het schoudergewricht minder worden.
De infiltratie van het schoudergewricht heeft geen effect op de beweeglijkheid van de schouder. Daardoor is een infiltratie alleen nuttig in de eerste fase, ook wel freezing fase van de frozen shoulder genoemd. De maximale duur van het effect van een infiltratie is 3 maanden. Hierdoor is de eerste fase veel comfortabeler door te komen.
De meeste mensen met een frozen shoulder verbeteren zonder chirurgie. Een chirurgische ingreep behoort niet tot de standaard behandeling van een frozen shoulder. Als de frozen shoulder bij u met fysiotherapie uiteindelijk niet verbetert, kan een operatie in sommige gevallen een optie zijn.
Als de schouder zeer stijf blijft over langere tijd, kan de schouder onder narcose gemanipuleert worden door de schouder door te bewegen. Bij het doorbewegen van de schouder wordt de volledige bewegingswaaier, ofwel range of motion, doorgelopen om zo eventuele verklevingen te breken.
Het doorbewegen van de schouder brengt wel de nodige risico's met zich mee, zoals zenuwschade en mogelijke toename van pijn en stijfheid van de schouder [28].
Doorbewegen van de schouder onder narcose wordt afgeraden!
Een andere optie is arthroscopische chirurgie ofwel minimaal invasieve chirurgie (MIN). Bij MIN chirurgie wordt via een kleine opening in de schouder naar littekenweefsel van het kapsel gezocht en vervolgens verwijdert. Ook kan via MIN chirugie het gewrichtskapsel volledig losgemaakt worden, waarbij een kapsel release wordt uitgevoerd. Hierdoor kan de verloren beweeglijkheid van de schouder herstellen.
Echter, een kapsel release is zelden nodig en bovendien is ook na operatief losmaken kans op terugval, omdat de eveneens verkorte spieren niet door de operatie verlengd worden. De schouders die het best verbeteren door MIN chirurgie zijn secondaire frozen shoulders. Primaire frozen schouders hebben doorgaans een slechte reactie op MIN chirurgie.
Postoperatieve fysiotherapie na MIN chirurgie is meestal vereist. Een operatie draagt altijd risico's met zich mee, dus bespreek dit met uw arts alvorens te beslissen. Na MIN chirurgie hebben sommige mensen nog steeds pijn of stijfheid of hebben moeite met de pijn van de postoperatieve fysiotherapie.
Voor zowel het doorbewegen als MIN chirurgie geldt dat dit pas zin heeft wanneer de ontsteking van de schouder tot rust is gekomen, dus pas na de pijnlijke freezing fase.
Bij het opstellen van deze pagina hebben wij de volgende wetenschappelijke literatuur ieder geval gebruikt om onze tekst te onderbouwen.
Deze webpagina geeft u meer informatie over de aandoening en de behandelmogelijkheden. Deze pagina is niet bedoeld ter vervanging, maar ter aanvulling op onze medische zorg. Deze webpagina is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Desondanks kan geen enkel recht worden ontleend aan de inhoud hiervan. De maja clinic aanvaardt geen aansprakelijkheid voor onjuistheden. Wijzigingen en aanvullingen kunnen op elk moment en zonder voorafgaande aankondiging worden aangebracht.
Orthopedie en fysiotherapie: zorg voor beweging
Een fysiotherapeut en orthopeed of orthopedisch chirurg houdt zich binnen de geneeskunde bezig met de behandeling van patiënten die problemen hebben met hun bewegingsapparaat. Daaronder vallen alle beenderen, gewrichten en spieren met pezen. Een behandeling leidt in de regel tot pijnvermindering en verbetering van de functie van bijvoorbeeld schouder, knie, heup of rug. Het uiteindelijke doel van orthopedie en fysiotherapie is dat u meer bewegingsvrijheid krijgt.